Zamówienia publiczne a bardziej sprawiedliwy świat

Poprzez zamówienia publiczne w branży elektroniki można przyczynić się do ochrony praw socjalnych i ochrony środowiska.

Niech elektronika będzie sprawiedliwa – Make ICT Fair

Co roku ponad 250 tysięcy organów publicznych w Unii Europejskiej kupuje usługi, wyroby i sprzęt. Uniwersytety, szpitale, jednostki samorządowe i inne instytucje publiczne w państwach UE zamawiają urządzenia elektroniczne: komputery, laptopy, serwery, ekrany, stacje robocze, drukarki, smartfony. Roczna wartość tych zamówień to około 50,3 miliarda euro; około 14% PKB (dane na rok 2011). Według Karmenu Velli, unijnego komisarza ds. środowiska, gospodarki morskiej i rybołówstwa „stanowi to ogromny potencjał i oznacza, że władze publiczne mają przemożny wpływ na rynek”.

Większość urzędów i organizacji przy zamówieniach publicznych kieruje się przede wszystkim korzystną ceną. Tymczasem, dzięki zamówieniom publicznym można znacznie poprawić jakość życia pracowników i uczestników łańcucha dostaw elektroniki.

Publiczni nabywcy mogą wywierać wpływ na rynek i powinni wykorzystać ten wpływ do wprowadzania pozytywnych zmian. Mogą na przykład wspólnie wywierać nacisk na korporacje poprzez postawienie im wymogu wdrażania standardów społecznych i ochrony środowiska oraz monitorowania swoich postępów w tym zakresie.

Szczególną rolę odgrywają firmy z sektora teleinformatyki – technologii informacyjnych i komunikacyjnych (angielski skrót: ICT).

Odpowiedzialność społeczna i narzędzia pozwalające na jej realizację

Wytyczne ONZ dotyczące biznesu i praw człowieka oraz Cele Zrównoważonego Rozwoju ONZ określają spoczywający na firmach prywatnych, państwach oraz organizacjach publicznych obowiązek wspierania takiego rozwoju gospodarczego, który sprzyja włączeniu społecznemu oraz jest przyjazny dla środowiska.

Dyrektywa 2014/24/EU w sprawie zamówień publicznych zawiera poszerzony zbiór zapisów odnoszący się do społecznie odpowiedzialnych zamówień publicznych. Dyrektywa ta umożliwia nabywcom uwzględnienie kryteriów społecznych lub środowiskowych w ofercie przetargowej. M.in. w ten sposób mogą one wpłynąć pozytywnie na warunki pracy i zapobiec łamaniu praw człowieka w łańcuchach dostaw marek ICT, które realizują zamówienia publiczne.

Włączenie kryteriów społecznych do przetargów publicznych wymaga zastosowania innowacyjnego podejścia. Electronics Watch, niezależna organizacja monitorująca branżę elektroniczną (więcej szczegółów poniżej) opracowała w tym celu zestaw pomocnych narzędzi. Dzięki nim organizacje i instytucje mogą poszerzać swoją wiedzę dotyczącą zamówień publicznych odpowiedzialnych społecznie.

Prawa socjalne i środowiskowe w łańcuchu dostaw sprzętu elektronicznego są łamane każdego dnia

Nawet doroczne raporty firm przemysłu elektronicznego na temat ich działalności w ramach społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR), mimo że napisane są w tonie pozytywnym, często odnoszą się do poważnych problemów występujących w łańcuchach dostaw.

Długie godziny pracy, niskie wynagrodzenia, naruszanie praw pracowniczych czy wręcz samobójstwa. Ponadto zatrucia, konflikty zbrojne, wyczerpywanie się zasobów wodnych i katastrofy naturalne w wyniku grabieżczych metod eksploatacji. To tylko niektóre zjawiska i ich skutki, które występują w branży elektronicznej od wydobycia minerałów aż po wytworzenie końcowego produktu.

Po pierwsze, urządzenia elektroniczne zawierają cenne minerały, takie jak lit, złoto, miedź i kobalt. Ich wydobycie wpływa negatywnie na stan ekosystemów i na dobrostan społeczności zamieszkujących tereny wokół kopalni. Wydobycie tych minerałów często przyczynia się do pogorszenia zdrowia mieszkańców lokalnych społeczności.

Po drugie, sprzedaż minerałów wydobywanych na terenach objętych lub zagrożonych konfliktami zbrojnymi staje się źródłem dochodów dla grup zbrojnych oraz przyczyną naruszeń praw człowieka. To właśnie te minerały często znaleźć można w urządzeniach elektronicznych.
Obecnie firmy ICT nie mogą być pociągane do odpowiedzialności za naruszenia praw człowieka w kopalniach, jako że związki pomiędzy konkretnymi kopalniami a dostawcami pozostają niejasne. Aby nastąpiła zmiana w tym zakresie, konieczne jest wprowadzenie przejrzystości, która wykracza poza publikowanie wykazów hut. Należy umożliwić identyfikację konkretnych kopalń.

Po trzecie, firmy ICT zlecają produkcję wytwórcom działającym w krajach, gdzie pensje pracowników i pracowniczek są bardzo niskie. Niezwykle szybkie tempo produkcji, oczekiwanie ekspresowych dostaw na rynek, brak prognozowania produkcji – to powszechne zjawiska.

Presja ta odbija się na pracownikach i ich prawach. Aby ukończyć zamówienie na czas, fabryki narzucają im liczne nadgodziny, zatrudniają rzesze pracowników tymczasowych, migrantów oraz studentów, którym przecież można dać niższe wynagrodzenie, mniej benefitów oraz których łatwiej jest wykorzystać niż pracowników etatowych.

Szybkie tempo produkcji i niski poziom płac nierzadko stoją w sprzeczności z podstawowymi prawami pracowniczymi i wolnością od pracy przymusowej. Przyczyniają się one do eksploatowania dzieci, praktyk dyskryminacyjnych, ograniczają swobodę zrzeszania się i prawo do negocjowania zbiorowych układów zatrudnienia. A naruszenia zasad higieny i bezpieczeństwa pracy wpływają bezpośrednio na życie robotników.

Jak zatem widać, sytuacja w górnictwie i wytwórstwie często stanowi bezpośrednie naruszenie najbardziej podstawowych standardów ONZ oraz Międzynarodowej Organizacji Pracy.

Podmioty publiczne mogą podjąć konkretne działania by nie przyczyniać się do pogłębiania tych problemów. Mają prawo wymagać od swoich dostawców przestrzegania międzynarodowych standardów, których same zobowiązały się respektować.

Ważne jest jednak nie tylko wyznaczanie standardów społecznych i środowiskowych dla przetargów publicznych, ale także monitorowanie ich przestrzegania.

Electronics Watch propaguje zmiany w zamówieniach publicznych

Electronics Watch to niezależna, międzynarodowa organizacja działająca na rzecz sprawiedliwej elektroniki oraz poszanowania praw pracowniczych w branży elektronicznej. Współpracuje z lokalnymi obserwatorami monitorującymi bezpośrednio sytuację w fabrykach należących do łańcuchów dostaw. Mobilizuje ona organy publiczne do wzajemnej współpracy, tak aby mogły one wypełniać obowiązek ochrony praw swoich pracowników w łańcuchach dostaw skuteczniej, niż gdyby działały w pojedynkę. Dokonywana lokalnie analiza ryzyka oraz specjalne raporty pozwalają zrzeszonym członkom szerzej zrozumieć działanie zależności systemowych w swoim kraju.

Elektronics Watch wspiera swoich członków w następujący sposób:

  • zapewnia narzędzia ułatwiające konstruowanie zamówień publicznych i poprawiające transparentność (np. klauzule umowne oraz wytyczne dla wykonawców),
  • prowadzi monitoring fabryk na podstawie rozmów z pracownikami oraz sprawdza zgodność ze standardami i przepisami na terenie fabryk dzięki współpracy z niezależnymi obserwatorami działającymi na terenach, gdzie prowadzona jest produkcja,
  • opracowuje raporty na temat zagrożeń w łańcuchach dostaw swoich członków oraz moderuje komunikację pomiędzy dostawcami a członkami,
  • planuje działania interwencyjne we współpracy ze wszystkimi interesariuszami i nadzoruje ich wdrażanie.

Dzięki zaangażowaniu organizacji monitorujących i dzięki współpracy instytucji publicznych elektronika naprawdę może stać się bardziej sprawiedliwa.

Przykłady pozytywnych zmian::

  • Na terenie fabryki serwerów w Chinach podjęto zdecydowane kroki w celu ukrócenia przymusowej pracy studentów.
  • Pracownikom fabryki drukarek w Tajlandii zwrócono paszporty oraz opłaty rekrutacyjne.
  • Pracownicy fabryki na Filipinach, nielegalnie zwolnieni za założenie związku zawodowego zostali przywróceni do pracy.
  • Wprowadzono płacę gwarantowaną dla pracowników czeskiej agencji pracy tymczasowej w okresach obniżonej produkcji.

Fabryki to za mało – problemy związane z wydobyciem surowców

Odpowiedzialność społeczna na poziomie całego łańcucha dostaw oznacza pójście jeszcze dalej, poza etap wytwórstwa. Kolejnym wyzwaniem jest przemysł wydobywczy. To branża, która wpływa na inne. Potrzebne są nowe inicjatywy. Zadajmy sobie następujące pytania:

  • Czy kryteria i klauzule mobilizują dostawców elektroniki do tego, żeby ujawniać lokalizacje kopalni i zakładów produkcyjnych w łańcuchu dostaw?
  • Czy firmy są zobowiązane dostrzegać i łagodzić zagrożenia związane z przemysłem wydobywczym na poziomie łańcucha dostaw?
  • Czy zamówienia publiczne mogą być impulsem do opracowywania kodeksów postępowania z inicjatywy samej firmy lub całej branży ICT w odniesieniu do górnictwa?

Uniwersytet w Edynburgu, jeden z partnerów kampanii Make ICT Fair, uchwalając Politykę ws. Minerałów Konfliktu (2016), podjął pierwsze kroki ku odpowiedzialnym społecznie zamówieniom publicznym. Mimo to potrzebne są dalsze badania, wspólne działania i praktyczne doświadczenia.

Z kolei Electronics Watch i Międzynarodowa Rada na Rzecz Inicjatyw Środowiskowych ICLEI rozwijają pionierskie narzędzia tworzenia oferty przetargowej, pozwalające zweryfikować możliwości, jakie dają zamówienia publiczne.

Razem z grupą zaangażowanych organów publicznych z całej Europy zespół projektu Make ICT Fair pracuje nad specyfikacjami przetargów, kryteriami i ich weryfikacją.

Co możesz zrobić by elektronika była bardziej sprawiedliwa?

  1. Sprawdź politykę swojej organizacji, instytucji dotyczącą standardów społecznych i środowiskowych w zamówieniach publicznych i porozmawiaj o niej ze swoimi współpracownikami.
  2. Aby uzyskać więcej szczegółów, skontaktuj się z jedną z organizacji partnerskich kampanii Make ICT Fair.
  3. W celu uzyskania informacji, jak przystąpić do sieci, skontaktuj się z Electronics Watch.
  4. Dołącz do sieci Procura+ Network i stań się częścią Grupy Interesu na rzecz Odpowiedzialnych Społecznie Zamówień Publicznych ICT (Interest Group on Socially Responsible Public Procurement of ICT): [email protected].

Polskim partnerem kampanii “Make ICT Fair” jest Instytut Wydawniczy Książka i Prasa.

Przeczytaj artykuły o podobnej tematyce:

, , ,